मर्मबंधातली माणसं

जसे कोकणात 'दशावतार', विदर्भात 'सोंग', आदिवासी भागात 'बोहाडा' त्याचप्रकारे जळगाव जिल्ह्यात 'वहन' ही लोकपरंपरा जपली जाते. चोपडा तालुक्यातील हातेड गावात 'वहन' लोकपरंपरा एक वेगळ्या पद्धतीत साजरी केली जाते. अहिराणी भाषेत 'वहन' शब्दाचा अपभ्रंश होऊन 'वन' या शब्दानेच ही लोककला प्रचलित आहे. जळगावपासून पन्नास किलोमीटर अंतरावर हातेड गाव आहे. या गावातील एकूण लोकवस्ती चार हजार पाचशे. 'वन' ही लोककला पिढ्यानपिढ्या चालत आलेली आहे. पन्नास वर्षांपासून सुरू असलेली ही परंपरा गावात अगदी नियमितपणे सुरू आहे. २००७ सालानंतर या लोककलेत काही कारणांमुळे दोन वर्ष खंड पडला होता. गावातल्या व्यक्तींनी एकत्र येऊन त्यावर विचार केला, की पूर्वापार चालत आलेली परंपरा आपण जपली पाहिजे या हेतूने गावातले लोकं उत्साहाने पुढे आले. २००९ पासून ते आतापर्यंत या लोककलेचे सादरीकरण उत्तमपणे होत आहे. लोककलेत कलाकार मंडळी 'रामलीला' सादर करतात. गावातल्या श्रीराम मंदिरासमोरच त्याचे सादरीकरण होते. एप्रिल महिन्याच्या पहिल्याच आठवड्यात सुरू होणाऱ्या रामलीलाचा कालावधी पाच...

२२ नोव्हेंबरला आमच्या कार्यालयातील सहकाऱ्यांसोबत दादरा नगर हवेली येथील दुधणी येथे फिरायला गेलो होतो. दुधणी पर्यटन केंद्र असल्यामुळे सुट्टीच्या दिवशी तेथे प्रचंड गर्दी असते. तेथील बोटिंग हे मुख्य आकर्षण. महाराष्ट्र, गुजरात आणि सिल्वासा येथून बरीच माणसं तेथे फिरायला येतात. दुधणीच्या बोटिंग पॉईंटजवळ एक लोकमंच बनवला गेला आहे. आम्ही सहकारी मंडळी फिरत असताना त्या लोकमंचावर विशेष वेशभूषा परिधान करणारा पंधरा-वीस जणांचा समूह पहायला मिळाला. त्यांचं नेमकं काय सुरू आहे हे पाहण्यासाठी त्या लोकमंचाजवळ गेलो. आलेल्या समूहाने पाच मिनिटे विश्रांती करून सादरीकरणाच्या तयारीला लागले. थोड्यावेळासाठी मला शहरात होत असणाऱ्या फ्लॅश मॉब डान्सची आठवण झाली. तारपा नाच करणारे सगळे शाळकरीच विद्यार्थी आणि त्यांच्यासोबतीला त्यांचे पालकदेखील होते. आणि त्यांच्यातले दोन वयस्कर माणसं तारपा आणि तूर वाजविणारे. त्यांतील एकाने तूर वाजविण्यास सुरुवात केले. त्याचा सूर ऐकून फिरायला आलेली माणसं त्या लोकमंचाकडे आकर्षित झाली. तूर आणि थाली वाजविणारा मध्यभागी आणि त्यांच्याभोवताली मुलामुलींनी एकमेकांच्या कंबरेवर हात ठेवत नृत्याला सुरवा...